Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου ιδρύθηκε επίσημα το 1908. Είναι ένα από τα παλαιότερα και σημαντικότερα μουσεία της Ελλάδας, γνωστό παγκοσμίως για τη μοναδική συλλογή του μινωικού πολιτισμού, ο οποίος θεωρείται ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός.
Ανακατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1930 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού, κύριου εκφραστή της μοντέρνας αρχιτεκτονικής στον ελλαδικό χώρο. Από το 2007 έως το 2015 πραγματοποιήθηκε με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ανακαίνισης που περιελάμβανε την αποκατάσταση του κτιρίου και την Επανέκθεση των Συλλογών.
Τα μουσειακά εκθέματα παρουσιάζονται σε 27 αίθουσες και καλύπτουν σχεδόν επτά χιλιετίες, από τη Νεολιθική (7η χιλιετία π.Χ.) μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο (3ος αιώνας μ.Χ.).
Η δημιουργία και η εδραίωση της πρώτης ισχυρής κεντρικής διοίκησης με οργανωμένο περιφερειακό σύστημα ελέγχου στην Ευρώπη, καθώς και η κυριαρχία των θαλασσοπόρων Μινωιτών στο Αιγαίο αναδεικνύονται από τα αριστουργήματα της μινωικής τέχνης, ενώ μέσα από τις Συλλογές αρχαίων Ελληνικών και Ρωμαϊκών χρόνων προβάλλεται η ενσωμάτωση της Κρήτης στις πολιτιστικές δομές του ελληνικού κόσμου.
Τα διάσημα ειδώλια που απεικονίζουν τις "Θεές των όφεων", ο μυστηριώδης πήλινος δίσκος της Φαιστού με έντυπα εικονιστικά σημεία γραφής, το εκλεπτυσμένο κόσμημα των μελισσών από τα Μάλια, το εντυπωσιακό λίθινο ρυτό σε σχήμα κεφαλής ταύρου, η πολυτελής "καμαραϊκή" κεραμεική, τα χρυσά δακτυλίδια με ανάγλυφες παραστάσεις σε μικρογραφική κλίμακα, οι πολύχρωμες τοιχογραφίες που αντικατοπτρίζουν την αγάπη των Μινωιτών για τη φύση, αποτελούν έξοχα δείγματα της Μινωικής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αρχιτεκτονικά ανάγλυφα από τη Γόρτυνα και το ναό του Πρινιά πιστοποιούν τη συμβολή της Κρήτης στην ανάπτυξη της ελληνικής μνημειακής πλαστικής, ενώ ρωμαϊκά πορτραίτα και αντίγραφα γνωστών τύπων της κλασικής αρχαιότητας υποδηλώνουν την ανάπτυξη της τέχνης κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
